معنی کلمه آخرالزمان از امور نسبی به شمارمی رود،به این معنا : زمان فعلی را که مدت یکهزار و چهارصدواندی سال از هجرت پیامبر اعظم(ص) می گذردنسبت به آن زمانی که آن حضرت مبعوث به رسالت شده می توان گفت٬آخر الزمان است و مدت پانصد یا هزار یا دو هزار سال آینده را نیز نسبت به زمان فعلی می توان گفت آخر الزمان است.پس آخر الزمان یک زمان معلوم و محدودی نیست تا بتوان گفت ٬فلان زمان آخر الزمان است .به همین نسبت هم نمی توان زمان و موقع ظهور حضرت مهدی(عج) راتعیین نمود.

اهمیت شناخت نشانه های آخر الزمان و ظهور
هرمسئله ای که اهمیت و مقبولیت عمومی داشته باشد٬خطرات و تهدیدهایی نسبت به آن ازناحیه فرصت طلبان وجود دارد .ازجمله این مسائل که دارای شاخصه‏های جهانی و همگانی است،مسئله آخر الزمان و به دنبال آن ظهور منجی است که به منزله اعتقاد و باور عمومی در همه ادیان (الهی و غیر الهی) مطرح شده است. طبیعی است افرادی که به دنبال منفعت و سودجویی فردی‏ یا گروهی اند با ظاهر سازی و اغفال مردم به دنبال انجام نیّت سوء خود هستند. 

از اینرو بیان نشانه‏ها و علائم ظهور،امری ضروری است و رهبران و بزرگان دین، برای جلوگیری از این انحرافها و کج‏رویها و برای حفظ باورهای اصیل مردم، باید منجی و مصلحِ آخرالزمان را با تمام شاخصه‏ها  معرفی نمایند و برای ظهور و قیام او نشانه‏ها و علایمی را بیان کنند تا مردم در دانستن مرزحق از باطل دچارتردیدنشونددراین خصوص در احادیث فراوانی ویژگیهای آخرالزمان و منجی بشری حضرت مهدی(عج) و کیفیت ظهوراو،باتمام علائم و نشانه‏ها بیان شده است.

روایات پیرامون آخر الزمان
در موردعلائم ظهور٬روایات گوناگون واحادیث متواتری (۸۷۵روایت فقط از امامان معصوم(ع)سوای پیامبر اسلام (ص))٬از سوی معصومین(ع) نقل شده است زیرا بعضی ازاین روایات جو اجتماعی و به ویژه وضع اجتماعی جوامع اسلامی را پیش از ظهور تشریح می کندو برخی دیگرحوادثی را که نزدیک به ظهور واقع می شوند شرح می دهد و بعضی از روایات هم به حوادث پس از ظهور اشاره دارند.که در این مطلب به نشانه های قبل از ظهور اشاره می کنیم .در یک نگاه  کلی می‏توان نشانه‏ها ی ظهور امام زمان(عج) را به انواع مختلفی تقسیم کرد که به این علائم می پردازیم.

الف) نشانه‏های عام و خاص 
۱- نشانه‏های عام
آن دسته از نشانه‏ها و علایمی که شاخصه‏های کلی و عمومی دارند یعنی در قالب پدیده خاص، در برهه ای خاص و در افراد خاصی محصور نشده‏اند،(علایم عمومی) نامیده می‏شوند؛ نظیر احادیث و روایاتی که از احوال و اوضاع مردمان آخر زمان خبر می‏دهند و از انحرافات و کج رویهایی که در آن دوران رخ می‏دهد سخن به میان آورده‏اند که در واقع، نوعی بیان علایم و نشانه‏های ظهور امام زمان(عج) است، امّا در قالب و معیار کلی و عمومی. 

 حذیفه بن مغیره مخزومی می گوید در کنار کعبه پیامبر اسلام (ص) را دیدم.فرمودند:ای حذیفه!مطالبی می گویم به قلبت بسپار و با چشمت ببین و با انگشتانت شماره کن.ایشان فرمودند:از نشانه های آخر الزمان این موارد است:وقتی که امت من نماز را ضایع کنند٬امانتداری کم شود٬از شهوات پیروی کنند٬ مشروبات الکلی بنوشند٬خانواده ها در دامن فساد سقوط کنند(مانند بی حجابی٬رقاصی…)٬درختکاری زیادشود٬ولی محصولات اندک شود٬قیمتها بالا رود ٬افراد از اخلاق و کار خویش تعریف کنند ٬زشتی دروغ از بین برود بحدی که لباس راستی برتن آن بپوشانند ٬برادر به برادر حسد ورزد ٬ربا را به نام خریدو فروش بگیرند٬وامنیت از راههای هوایی وزمین برداشته شود از اسلام باقی نماند جز اسمی٬….  
۲-نشانه‏های خاص
بعضی از نشانه‏های ظهور، به صورت خاص و با شاخصهای ویژه در افراد معین، تبلور می‏یابد٬به عنوان نمونه ظهور و خروج افرادی به نام «دجال» و «سفیانی» که مظهر ظلم و گمراهی و نیز قیام افرادی مثل یمانی و سید خراسانی که نمادهدایت هستندجزء نشانه های خاص شمرده می‏شوند و در روایات، با اسم و رسم و با ویژگیهای مخصوصشان وارد شده است.

امام باقر (علیه السلام) در دو روایت به خروج پرچمهای سیاه از سوی خراسان همزمان با ظهور و بیعت آنان با امام زمان(عج) ٬خسوف در شب اوّل ماه رمضان و کسوف در نیمه همان ماه٬بطوری که  از زمان خلقت  آسمانها و زمین به دست خداوند متعال (این چنین اتفاقی) رخ نداده است٬اشاره می فرمایند.در روایات فوق نشانه‏ها و علایم خاصی برای ظهور امام زمان(عج) تعیین شده است.

ب) نشانه‏های حتمی و غیر حتمی
۱- نشانه‏های حتمی
نشانه‏هایی که به طور قطع٬قبل از ظهور حضرت مهدی(عج)، رخ خواهند داد و در واقع،هیچ گونه قید و شرطی در ایجاد آنها لحاظ نشده است”علائم حتمی”نامیده می شوند و شاید بتوان گفت که ادعای ظهور قبل از تحقق آنها کذب و دروغ است.

 امام سجاد(علیه‏السلام)فرمودند: ظهور قائم،از ناحیه خداوند،حتمی است و خروج سفیانی نیز، از جانب خداوند حتمی است و قائمی جز با سفیانی وجود ندارد.
امام صادق علیه‏السلام فرمود:(قیام)یمانی از نشانه‏های حتمی است.

 ابو حمزه ثمالی نقل می‏کند:از امام باقر علیه‏السلام پرسیدم: آیا خروج سفیانی حتمی است؟ فرمودند: آری، صیحه آسمانی نیز از علایم حتمی است و طلوع خورشید از مغرب حتمی است. اختلاف بین بنی عباسدر رابطه با حکومت،حتمی است. کشته شدن نفس زکیّه(در کنارکعبه) حتمی است، قیام قائم آل محمد(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) حتمی است،..

۲- نشانه‏های غیر حتمی
بعضی از نشانه‏های ظهور قبل از ظهور، بطور مشروط رخ می‏دهند؛ یعنی اگر مقتضای آنها موجود و مانعی برسر راه آنها نباشد، تحققشان حتمی خواهد بود. در میان نشانه‏ها و علایم، آنچه حتمی شمرده شده، جزء محتومات هستند و غیر از آنها که گروه بسیاری از علائم را تشکیل می‏دهند جزء علائم غیر حتمی شمرده می‏شوند. 

ج) علائم با فاصله و بی‏فاصله
۱- نشانه‏های نزدیک به وقت ظهور
در بعضی از روایات، تصریح شده که بعضی از علایم در سال ظهور امام زمان (عج)، رخ می‏دهند؛ یعنی قبل از ظهور و در آستانه قیام حضرت مهدی (عج)،این نشانه‏ها یکی پس از دیگری پدیدار شده،به ظهور امام زمان (عج)می انجامد.

امام صادق(علیه‏السلام)فرمودند: خروج سه کس: قیام خراسانی و سفیانی و یمانی، در یک سال و در یک ماه و یک روز خواهد بود و در این میان، هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی، به حق و هدایت دعوت نمی‏کند. 

امام باقر(علیه‏السلام) فرمودند: بین ظهور مهدی (عج) و کشته شدن نفس زکیه، بیش از پانزده شب فاصله نیست.

۲-علایمی که با ظهور، فاصله زمانی دارد
بعضی از نشانه‏ها و علایم در بستر تاریخ با فاصله بسیاری با وقت ظهور تحقق می‏یابد؛ حتی بعضی از آنها قبل از تولد امام زمان رخ می‏نمایند و بعضی بعد از تولد و قبل از ظهور با فاصله زیاد، تحقق پیدا کرده و خواهند کرد؛ چنان که شماری از آنها، همچون فروپاشی بنی امیه و بنی عباس، خروج ابومسلم خراسانی، اختلاف بین مسلمانان و…اتفاق افتاده است.

د) علائم زمینی و آسمانی
۱- علایم طبیعی و زمینی
در میان نشانه‏ها و علائم ظهور، غالب آنها نشانه‏های طبیعی و زمینی‏اند و هر کدام در تثبیت حقانیت ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) نقش اساسی دارند. 

امام علی(علیه‏السلام)فرمودند:مردی از خاندان من،درسرزمین حرم قیام می‏کند، پس خبر خروج وی به سفیانی می‏رسد.وی،سپاهی از لشکریان خود رابرای جنگ، به سوی او می‏فرستد و آنان را شکست می‏دهد، آنگاه خود سفیانی با همراهانش به جنگ وی می‏روند و چون از سرزمین بیداء (بین مکه و مدینه)می‏گذرند، زمین آنان را فرو می برد و جز یک نفر، که خبر آنان را می‏آورد کسی از آنان نجات نمی‏یابد.

نشانه هایی نظیر فرو رفتن سفیانی در بیداء، قیام یمانی، خراسانی، سفیانی، دجّال، قتل نفس زکیّه(در کنار کعبه)، جنگهای خونین و غیره … از جمله علایم زمینِ و طبیعی هستند.

۲- علائم آسمانی
به علت اهمّیت ظهور امام زمان(عج)،علاوه بر نشانه‏های زمینی و طبیعی،برخی علائم آسمانی نیز در زمان ظهور حضرت رخ خواهند داد،تا مردم بهتر رهبر و مصلح آسمانی را شناخته و در راستای تحققِ رسالت و اهداف او مشارکت کنند٬مانند:
صیحه آسمانی: امام صادق(علیه‏السلام)فرمودند: هر گاه منادی از آسمان ندا دهد که حق با اولاد محمد(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم)است،درآن هنگام، ظهور مهدی (عج)به سر زبانها می‏افتد، و همه (شراب)دوستی او می‏نوشند و غیر او را یاد نمی‏کنند.

کسوف:امام صادق(علیه‏السلام)فرمودند:نشانه ظهور مهدی(عج) کسوف خورشید در ماه مبارک رمضان است(وقت کسوف)سیزدهم یا چهاردهم ماه رمضان خواهد بود.